نشریه جغرافیا و برنامه ریزی شهری چشم انداز زاگرس
پیاپی 38 (زمستان 1397)

شهر یکی از زیستگاه های متراکم انسانی است که به دلیل حضور انسان، نیازمند ایمنی در همه ابعادکالبدی، اجتماعی،اقتصادی،فرهنگی،مدیریتی و هر نوع اقدامی است که جامعه انسانی و محیط طبیعی و مصنوع آنرا بیمه کند.تحقیق حاضر با هدف جانمایی پناهگاه های شهری در سطح منطقه 4 شهر اهواز مبتنی بر پدافند غیرعامل، بر پایه مطالعات کتابخانه ای و اسنادی انجام یافته است. این تحقیق به لحاظ هدف کاربردی و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی می باشد. متغیرهای موردمطالعه تحقیق شامل:کاربری مسکونی،آموزشی، تجاری،نظامی، بهداشتی-درمانی وخیابان های اصلی می باشد.به منظور وزن دهی وتعیین اندازه اثر متغیرها یموردمطالعه در هدف نهایی تحقیق،ازمدل FAHP استفاده شده است.برای تهیه لایه نهایی با استفاده از گزینه  Raster Calculator  واستفاده ازعمل گرجمع،لایه ها به روش هم پوشانی با یکدیگر تلفیق شده ونقشه ی نهایی مکان های بهینه جهت ساختن پناهگاه در سطح شهر اهواز از این عمل حاصل شده است. نتایج تحلیل FAHP در ارتباط با استخراج ارزش وزنی شاخص های موثر در مکانیابی پناهگاه ها نشان داده است که شاخص های مسکونی و درمانی هرکدام با وزن 228/0 و 221/0 به عنوان مهم ترین شاخص های مکان یابی پناهگاه شهری شناخته شدند و دارای بیشترین وزن بوده اند. همچنین نتایج تحلیل ترکیبی -GISFAHP در ارتباط با مکانیابی پهنه ها و جانمایی پناهگاه ها در منطقه 4 شهر اهواز نشان داده است که نقاط واقع در مرکز منطقه 4، به دلیل قرار گیری کاربری های مسکونی، درمانی و مراکز تجاری با تراکم جمعیتی بالا، بیشترین مکان مستعد برای ساخت پناهگاه های شهری را در خود جای داده است.

در اغلب شهرها عدم تخصیص متناسب فضا و مکان گزینی بهینه عناصر خدماتی و کالبدی شهر، افزایش روز افزون مشکلات شهری را برای شهروندان به دنبال داشته و دارد. در این میان، خدمات بهداشتی و درمانی با توجه به نقش مهم خود در ارتقای سلامت جامعه و افزایش کیفیت زندگی از اهمیت خاصی برخوردار است، به طوری که ضعف و ناکارآمدی مدیریت در امر خدمات رسانی مطلوب در این زمینه تبعات منفی گسترده ای را در پی خواهد داشت. از این رو پژوهش حاضر به طور نمونه، مناطق سیزده گانه شهر مشهد را بر حسب برخورداری و محرومیت از خدمات بهداشتی- درمانی به ویزه در رابطه با میزان جمعیت هر منطقه مورد بررسی قرار داده است. نوع مطالعه  توصیفی- تحلیلی و جامعه پزوهش بیمارستان ها و درمانگاه های شهر مشهد در سال 1394 می باشد. برای جمع آوری داده ها از روش میدانی استفاده شده است. سپس اطلاعات بدست آمده وارد محیط Arc map شده و با بهره گیری از امکانات این سامانه به  تعیین شعاع عملکردی و بررسی توزیع فضایی بیمارستان ها، درمانگاه ها و تجزیه - تحلیل داده ها پرداخته شده است. در نهایت با استفاده از تکنیک وایکور مناطق شهر مشهد در رابطه با میزان برخورداری و محرومیت از خدمات بیمارستانی و درمانگاهی رتبه بندی شده اند. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که اختلافات عمیقی در زمینه برخورداری از خدمات بیمارستانی و درمانگاهی در سطح شهر مشهد وجود دارد. به شیوه ای که منطقه 1 با ضریب 011/0 در مدل ویکور به عنوان منطقه بسیار برخوردار می باشد در حالی که منطقه 12 با ضریب 999/0 به عنوان منطقه فرو برخوردار و محروم شناخته شد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که توزیع خدمات درمانی در بین مناطق مشهد به صورت تمرکز گرایانه و نامتناسب با عدالت فضایی است.

مناطق شهری و روستایی امروزه در محیطی با پیچیدگی زیاد و تغییرات سریع زندگی می کنند و روش های سنتی در تعبیر و درک برای توسعه این محیط های جمعی با توجه به سرعت بالای تغییرات آنها، کار آیی خود را ازدست داده اند؛ بنابراین ضرورت به کارگیری روش ها و فنون جدید برای توسعه آینده این مناطق امری اجتناب ناپذیر است. یکی از روش های علمی جدید در این زمینه علم آینده نگاری است که کمک می کند برنامه ریزان و متخصصین، مسیرهایی با ریسک پذیری پایین تر برای دست یابی به اهداف توسعه آینده مناطق و شهرها انتخاب کنند. با توجه به این ضرورت، پژوهش حاضر به دنبال شناسایی مهم ترین متغیرها و قابلیت های تاثیرگذار بر توسعهاقتصادی- اجتماعی شهرستان خرم آباد تاسال 1410 می باشد. روش تحقیق تحلیل ساختاری و هدف کاربردی است. داده های جمع آوری شده شامل 50 متغیر راهبردی (ماتریس 50*50) و 19 قابلیت (ماتریس 19*19) اثرگذار بر توسعه شهرستان خرم آباد در افق1410 است که از طریق مطالعه اسناد (آمایش سرزمینی و سایر اسناد بالادستی) و نظر کارشناسان جمع آوری شد. در گام بعدی، متغیرها در ماتریس متقاطع (پرسشنامه) تعریف شدند و از نخبگان خواسته شد، امتیازات هر متغیر را بر حسب میزان تاثیرگذاری از (0 بدون تاثیر تا 3 تاثیرگذاری بالا) را وارد ماتریس کنند. نتایج به دست آمده نشان می دهد که: با دو بار چرخش داده ای ضریب پرشدگی، 565/89 می باشد و این نشان دهنده تاثیرگذاری بالای متغیرها بر یکدیگراست. همچنین، متغیرهای راهبردی « بودجه اختصاص یافته به بخش های مختلف شهرستان با امتیاز92»،، «مدیریت کلان کشور با امتیاز 85»، «حکمروایی شهری با امتیاز خالص تاثیرگذاری 81» و «خشک سالی و کمبود منابع آبی با امتیاز 87» به عنوان مهم ترین متغیرهاکلان با خالص تاثیرگذار  بالا بر توسعه شهرستان شناسایی شدند. در ادامه نتایج تحلیل نشان داد که قابلیت های اولویت دار جهت توسعه شهرستان خرم آباد برای سال 1410 عبارت اند از؛ «گردشگری؛ اکو توریسم و آثار تاریخی»، «زراعت شهرستان و تولید محصولات متنوع»، «شهرک های صنعتی شهرستان خرم آباد و تولیدات صنعتی».

رشد سریع شهرنشینی در دهه های اخیر موجب بروز بحران های مختلف در زندگی شهری نظیر مشکلات محیطی و نزول کیفیت محیط زندگی شده است. کاربری مسکونی اصلی ترین و بیش ترین فضای شهریست که از این تحولات متاثر می باشند. در این میان شناخت ارزش های محیطی و تاثیر آن ها بر رضایتمندی سکونتی در شهرها اهمیت زیادی در برنامه ریزی مسکن شهری دارد. رضایتمندی ساکنان از محیط مسکونی علاوه بر سلامتی جسمانی و روانی ساکنان، بر شاخص های مهم برنامه ریزی، همچون کیفیت زندگی، نرخ جابه جایی و پیش بینی تقاضای مسکن موثر است. بر این اساس پژوهش حاضر با هدف شناخت مولفه های اثرگذار بر رضایت ساکنین مجتمع های مسکونی و ارتباط متغیرهای موثر بر افزایش رضایتمندی ساکنین از کیفیت محیط سکونتی تحت تصرف در منطقه دو شهر گرگان می پردازد.رویکرد حاکم بر پژوهش از نوع کاربردی- توسعه ای و روش بررسی آن توصیفی- تحلیلی می باشد. جامعه آماری پژوهش منطقه 2 گرگان و حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 382 نفر محاسبه شده است. جهت تجزیه و تحلیل داده های بدست آمده از برداشت میدانی و تحلیل فضایی آمارها از نرم افزارآماریSPSS و روش های آماری ضریب همبستگی پیرسون و آزمون t تک نمونه ای استفاده شده است. نتایج حاصل از آزمون ضریب همبستگی پیرسون نشان می دهد که میان متغیر بافت کالبدی مجتمع های سکونتی با مقدار آزمون 0.018- و متغیر حس تعلق به مکان ساکنین مجتمع های سکونتی با مقدار آزمون 0.319- و سطح معناداری صفر رابطه معنادار و مثبتی وجود دارد. همچنین نتایج حاصل از آزمون t تک نمونه ای نشان می دهد که در سطح 95 درصد بین میزان رضایتمندی ساکنین از کیفیت مسکن با وضعیت دسترسی به خدمات و امکانات، نوع معماری، مولفه های زیست محیطی و روابط همسایگی مجتمع های مسکونی رابطه معناداری وجود دارد به گونه ای که وجود متغیرهای مذکور بر میزان رضایت مندی ساکنین از کیفیت مجتمع های مسکونی تاثیر گذار است.

استراتژی توسعه شهری عبارت است از یک برنامه عملی برای توسعه متعادل در شهرها، توسعه و پایداری که از طریق مشارکت، برای بهبود کیفیت زندگی برای همه شهروندان حاصل می شود و بر چهار رکن قابلیت زندگی، بانک پذیری، رقابت پذیری و حکمرانی خوب شهری استوار است. هدف این مقاله تحلیلی بر تحقیقات صورت گرفته پیرامون وضعیت شاخص های استراتژی توسعه شهری و مقایسه وضعیت این شاخص ها در شهرهای مختلف ایران است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و بررسی تحقیقات و پژوهش های تجربی انجام شده در زمینه استراتژی توسعه شهری در شهرهای مختلف کشور جمع آوری شد. جهت مقایسه شهرها به لحاظ شاخص های مورد نظر وضعیت شهرها بر روی نمودار در نرم افزار اکسل رسم شده است. بیشتر مطالعات انجام شده با نظرخواهی از گروه های مختلف شهری شامل شهروندان، مدیران شهری و نخبگان بوده است. بررسی ها نشان می دهد در اکثر شهرها وضعیت مطلوب نبوده و دارای میانگین کمتر از حد متوسط 3 برای اکثر عوامل و شاخص ها در نظر گرفته شده، بوده است. تفاوت در دیدگاه گروه های مختلف شهری دیده می شود و در بیشتر موارد میانگین در گروه مدیران شهری بالاتر از شهروندان و نخبگان بوده است.

بافت های فرسوده اغلب در محدوده های قدیمی ،  محروم شهری ازنظر اجتماعی  ، اقتصادی  و کالبدی قرار دارند . این عامل عدم پویایی  و رونق اقتصادی حیات شهری در آن هاست . بافت های فرسوده به خاطر مشکلات ،  معضلات پاسخگوی نیازهای فعلی شهروندان نبوده و دچار افول عملکردی می باشند. روش پژوهشی با توجه به ماهیت موضوع ،معیارهای  رقابت پذیری ، رویکرد حاکم بر این پژوهش ، روش توصیفی -تحلیلی و  پیمایشی با استفاده از مشاهده و مصاحبه است و  به لحاظ هدف کاربردی است . علاوه بر این ، به منظور تقویت پایه های نظری ،  دقت در گردآوری اطلاعات از روش های مطالعه اسناد و مدارک  نیز بهره گرفته شده است . جامعه ی آماری کل شهر دو گنبدان در ارتباط نمونه ی آماری 200نفر ساکنان بافت فرسوده شهر دو گنبدان تعیین گردید . بعد از طراحی پرسشنامه با توجه به متغیرهای تحقیق(استراتژی و توان رقابتی ، شرایط تقاضا و شرایط عوامل تولید) تعیین شده مورد پرسش قرار گرفت. نتایج تحقیق نشان می دهد : عوامل مربوط به مشارکت در صرفه جویی در مقیاس 30/3درصد نزدیکی به دفاتر نوسازی و بهسازی با ضریب 79/2 درصد ، عوامل دسترسی به نیروی انسانی متخصص برنامه ریزی شهری با ضریب 82/2 درصد بیشترین امتیاز بین شاخص های رقابت پذیری جهت تحقق بازآفرینی بافت های فرسوده شهر دوگنبدان کسب کرده اند ؛  بدین ترتیب پیشنهادهایی هم چون تخفیف عوارض نوسازی ، تشکیل دفاتر نوسازی و  معافیت های مالیاتی به منظور افزایش تمایل بخش خصوصی به مشارکت در پروژه ها ، حمایت و برنامه ریزی برای ایجاد نهادها و انجمن های اجتماعی مرتبط با مباحث بازآفرینی شهری در کلیه گروه ها و طبقات اجتماعی و... ارایه شده است.

بطور کلی زلزله یکی از سوانح طبیعی است که تاثیرات مخربی بر سکونتگاه های انسانی برجا گذاشته و تلفات جانی و مالی سنگینی بر ساکنان آنها وارد می سازد. میان بافت شهری با لرزه خیزی و آسیب شناسی لرزه ای، پیوند تنگاتنگی وجود دارد. بافت، نه تنها به واسطه خصوصیات کالبدی، بلکه از طریق مولفه های غیر کالبدی (کارکردی)، در کنشی مکان مند، از قابلیت لرزه خیزی زمین متاثر شده و برآن تاثیر می گذارد. پژوهش حاضر به ارزیابی میزان آسیب پذیری شهر راسک پرداخته است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی - تحلیلی می باشد. در مرحله اول با استفاده از شاخص ها و معیارهای مربوطه و با بهره گیری از مدل تحلیل شبکه فازی (FANP) و سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) چگونگی آسیب پذیری کلی شهر راسک  مورد بررسی قرار گرفته است. در مرحله دوم بعد از مشخص نمودن پهنه های آسیب پذیر به تحلیل فضایی و مکان یابی پایگاه های اسکان و همپوشانی لایه ها و معیارهای به روش منطق فازی انجام گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که قریب به 42درصد مساحت شهر دارای آسیب پذیری زیاد و خیلی زیاد می باشد.این محدوده به علت قدمت بالا، مصالح با کیفیت نامناسب، همجواری نامناسب با کاربری ها و دسترسی نا مناسب به بیمارستان و مراکز درمانی و اورژانسی آسیب پذیر تر از دیگر محدوده شهر می باشند.